Przemiany architektoniczne bolesławieckiego teatru do początku XX wieku
W miejscu, w którym znajduje się bolesławiecki teatr, pierwotnie mieścił się arsenał, stanowiący zaplecze militarne 3 batalionu 6 regimentu Landwehry, stacjonującego wówczas w mieście. Budynek arsenału wzniesiono w l. 1822-1823 według planów oraz pod nadzorem mistrza murarskiego Leitnera. Obiekt usytuowany był na terenie międzymurza, a jego elewacja południowa przylegała bezpośrednio do miejskich umocnień.
W 1843 r. miasto zakupiło za kwotę 2146 talarów należący do wojska grunt wraz z zabudowaniami, które przeznaczono na cele publiczne. W 1845 r. mieścił się tu kościół katolicki, w 1848 r. w budynku powstała szkoła, w 1850 r. miasto zdecydowało o stworzeniu tu miejskiej sali zebrań.
W 1855 r. złożono pierwszy wniosek o zaadaptowanie dawnego arsenału na teatr. Uchwałę w tej sprawie podjęto 2 lata później. Plany przebudowy wykonał prawdopodobnie Richard Schiller, późniejszy architekt Rejencji Legnickiej. Prostopadłościenna bryła teatru, nakrytego dwuspadowym dachem odznaczała się dużą prostotą. Pewne urozmaicenie stanowił jedynie dwuosiowy ryzalit fasady o ozdobnym charakterze, którego główną dekorację stanowiły arkady o półokrągłym wykroju, utrzymane w stylistyce Rundbogenstilu. W przyziemiu zastosowano je jako obramienie głównego wejścia do teatru, w pierwszej kondygnacji zaś dla zaakcentowania drzwi, prowadzących na niewielki, osłonięty ażurową balustradą balkon, wsparty na konsolach. Motyw podwójnych okrągłych łuków pełnych powtórzono również w partii zwieńczenia. W bocznych częściach fasady, ujmujących ryzalit zastosowano proste obramienia okienne. Podobne motywy architektoniczne można zaobserwować w wielu gmachach teatrów, wznoszonych na terenie ówczesnych Prus – we Frankfurcie nad Odrą, w Görlitz oraz wzniesionym przez Karla Ferdynanda Langhansa teatrze w Legnicy, w którym jednak nawiązanie do Rundbogenstilu jest bardziej wyraźne i jednoznaczne, niż w przypadku bolesławieckiego teatru.
W planie wyraźnie wyróżniały się trzy części – niewielki westybul, widownię oraz scenę. W westybulu, na parterze usytuowano recepcję, ponad którą znajdowała się restauracja. Z westybulu na widownię prowadziły kilkustopniowe schody, na dwie kondygnacje balkonów zaś kręte klatki schodowe, usytuowane symetrycznie po bokach. Plan amfiteatralnej widowni, usytuowanej w przyziemiu był oparty na rzucie litery „u”. Scena miała wymiary około 10×7 m. Ujmowały ją po bokach pilastry, górna partia zaś była zamknięta łukiem. Dekorację sceny wykonał malarz Schreiter z Wrocławia. Wystrój widowni był prosty i skromny. Pełne balustrady balkonów zostały ozdobione prostokątnymi płycinami w kolorze białym i szarym, które wykończone zostały złotymi profilami. Tylne ściany balkonów pierwszej kondygnacji pokryto czerwoną tapetą. Sufit oraz pozostałe ściany pozbawione były dekoracji.
Podczas przebudowy zadbano także o otoczenie gmachu. W roku 1857 przed budynkiem utworzono założenie ogrodowe i wzniesiono fontannę z piaskowca o prostych, eleganckich formach, którą otoczono kwiatami i niskimi roślinami sezonowymi. W 1858 r. usunięto resztki murów obronnych, odsłaniając i eksponując bryłę teatru. Teatr wraz z otoczeniem został włączony w obręb kształtujących się plant miejskich.
W roku 1881, w związku z pożarami teatrów w Nicei i Wiedniu zaostrzono przepisy przeciwpożarowe dotyczące teatrów, oper oraz innych tego typu budowli użyteczności publicznej. Bolesławiecki teatr nie spełniał nowych, surowych wymogów bezpieczeństwa i w 1882 r. został zamknięty. W l. 1885-1886 teatr przebudowano. Zmieniono i urozmaicono jego bryłę, przebudowano wnętrze i dostosowano je do nowych przepisów.
Prace prowadził architekt W. Döricha pod nadzorem Richarda Schillera. Ze źródeł wynika, że plany przebudowy teatru pojawiły się już wcześniej. W 1879 r. W. Dörich miał stworzyć pierwszy projekt, w 1881 zaś drugi. W 1884 r. również radca budowlany Fischer, jako reprezentant miejskiego urzędu budowlanego, przedstawił plan przebudowy teatru.
W roku 1884 przystąpiono do prac przygotowawczych. Koszt przebudowy wyceniono na 40 000 marek. Rada miasta zadecydowała o przekazaniu na ten cel nadwyżki z miejskiej kasy oszczędności, w wysokości 18 000 marek. Decyzję tę radni przegłosowali stosunkiem głosów 19:13. Prace rozpoczęto wiosną 1885 r.
Istniejący budynek zburzono do murów obwodowych, zachowując ściany boczne oraz fasadę z balkonem. W znacznej mierze zmieniono bryłę oraz wnętrze teatru. Przebudowa objęła głównie partię sceny, którą znacznie powiększono i poszerzono. Pracami w tej partii zajmował się wykwalifikowany architekt scen Menage z Berlina. Po obu stronach sceny utworzono szereg pomieszczeń technicznych oraz garderoby i rekwizytornię. Wprowadzono również nowoczesne urządzenia techniczne. W tym celu podwyższono partię sceny i nakryto osobnym dachem, tworząc nadscenie wyodrębnione w bryle budynku. Zmodernizowano także widownię, która mogła od tej chwili pomieścić nawet 550 osób. Zachowano dwukondygnacyjny układ balkonów. Od strony północnej i południowej wzniesiono jednak boczne skrzydła, mieszczące klatki schodowe, wiodące na balkony. W całym budynku wprowadzono również ogrzewanie.
Gmach teatru otrzymał klasycyzującą formę dekoracji. W elewacjach zastosowano również neorenesansowy detal – pilastry oraz zwieńczenia okienne. Bryła została znacznie urozmaicona i rozczłonkowana poprzez wywyższenie części scenicznej oraz wprowadzenie skrzydeł, których ryzality nakryto osobnymi dachami.
Elewacje w przyziemiu pokryto boniowaniem. Dawną fasadę z charakterystycznymi podwójnymi oknami o półokrągłym wykroju włączono w obręb nowej. Nad oknami wprowadzono jednak trójkątne naczółki. Podziały pionowe podkreślono zdwojonymi pilastrami. Fasadę zwieńczono trójkątnym naczółkiem z akroterionami. Taka dekoracja podkreśliła majestat budowli oraz nadała jej powagę i monumentalny charakter.
Przebudowa pochłonęła łącznie prawie 49 000 marek. Teatr ponownie uruchomiono 3 X 1886 r.
W kolejnych latach dokonano drobnych zmian technicznych. W 1893 r. w teatrze zainstalowano żelazną kurtynę, w 1910 r. zaś zamontowano oświetlenie elektryczne. W 1913 r. pod kierunkiem Ernsta Balzera przeprowadzona została przebudowa teatru, której celem było polepszenie komfortu widzów oraz aktorów teatru. W budynku zainstalowano ogrzewanie. Rozbudowano również partię zascenia, dzięki czemu zyskano dodatkowe pomieszczenia na przechowywanie rekwizytów, strojów i dekoracji teatralnych.
Agata Bojanowska
Muzeum Ceramiki w Boleslawcu